Tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ – Bài học từ nhân vật “Ông Thọ” trong dịp hoá trang Halloween

1. Câu chuyện thực tế: Khi “vui một chút” cũng có thể vi phạm pháp luật

Ngày 30/10 vừa qua, trên mạng xã hội xuất hiện hình ảnh người dùng hóa trang thành nhân vật “Ông Thọ” – biểu tượng thương hiệu sữa đặc Vinamilk để đón Halloween. Tuy nhiên, ngay sau đó, Vinamilk đã ra thông báo khẩn, khẳng định hình ảnh nhân vật Ông Thọ là tài sản trí tuệ thuộc quyền sở hữu của công ty.

Do một số nội dung hóa trang có yếu tố “không phù hợp với bản sắc thương hiệu”, Vinamilk yêu cầu các cá nhân, tổ chức ngừng sử dụng hình ảnh Ông Thọ khi chưa được cấp phép, đồng thời đề nghị gửi văn bản hợp tác chính thức nếu có nhu cầu sử dụng.

Từ câu chuyện tưởng như vui này, một vấn đề pháp lý quan trọng được đặt ra: quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) trong thời đại mạng xã hội cần được tôn trọng và hiểu đúng – nhất là với giới trẻ, KOLs, người nổi tiếng hoặc người sáng tạo nội dung.

2. Quyền sở hữu trí tuệ theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009,2019,2022)

Luật Sở hữu trí tuệ 2005(sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2019,2022) quy định:

Theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành:

• Chủ sở hữu quyền SHTT có quyền yêu cầu chấm dứt hành vi xâm phạm, buộc xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường thiệt hại, căn cứ điểm b khoản 1 Điều 198 Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022).
• Nhãn hiệu, biểu tượng, hình ảnh đặc trưng, nếu được đăng ký bảo hộ, được pháp luật công nhận là tài sản trí tuệ của chủ sở hữu, theo điểm a khoản 3 Điều 6 Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022).
• Việc sử dụng trái phép hình ảnh, logo, nhân vật thương hiệu mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu có thể bị xem là xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp hoặc quyền tác giả, tùy theo hình thức bảo hộ.

Cụ thể:

• Theo điểm a khoản 3 Điều 6 Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022), quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu được xác lập trên cơ sở văn bằng bảo hộ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp.
• Căn cứ khoản 1 Điều 125 Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022), chủ sở hữu có quyền ngăn cấm người khác sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp thuộc phạm vi bảo hộ của mình.
• Các hành vi sử dụng dấu hiệu trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu đã được bảo hộ, theo điểm a và điểm d khoản 1 Điều 129 Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022), được xem là xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu.

Ngoài ra, đối với hình ảnh, nhân vật sáng tạo có tính nguyên gốc, việc sao chép hoặc sử dụng trái phép còn có thể xâm phạm quyền tác giả theo Điều 19 và Điều 20 Luật SHTT Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019, 2022), trong đó quy định tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả có quyền cho phép hoặc không cho phép người khác sao chép, sử dụng, trình bày hay phân phối tác phẩm.

Như vậy, hình ảnh nhân vật “Ông Thọ” – biểu tượng gắn liền với sản phẩm sữa đặc Vinamilk – là tài sản thương hiệu đã được đăng ký và bảo hộ. Mọi hành vi sử dụng, sao chép, cải biên hoặc hóa trang có yếu tố thương mại (như quảng cáo, video TikTok, viral clip…) mà không được phép đều tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật.

3. Khi “nội dung vui” thành “rủi ro pháp lý”

Không ít bạn trẻ, influencer cho rằng “mình chỉ cosplay hoặc làm vui thôi, đâu có buôn bán gì”. Tuy nhiên, theo pháp luật hiện hành:

• Nếu việc sử dụng ảnh thương hiệu làm nội dung lan truyền trên mạng xã hội có yếu tố quảng bá, tương tác hoặc mang lợi ích cá nhân, đó vẫn được xem là sử dụng thương mại, căn cứ tại Điều 124, Điều 129 Luật SHTT 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009, 2019,2022).
• Nếu hình ảnh được dùng theo cách khiêu khích, phản cảm hoặc sai lệch bản sắc thương hiệu, chủ sở hữu có quyền yêu cầu gỡ bỏ, xin lỗi hoặc thậm chí khởi kiện.

Do đó, dù chỉ là “hóa trang”, người dùng mạng xã hội vẫn cần cân nhắc kỹ trước khi sử dụng hình ảnh thương hiệu hoặc nhân vật nổi tiếng.

4. Bài học pháp lý dành cho giới trẻ, KOL và người sáng tạo nội dung

         a. Tìm hiểu nguồn gốc hình ảnh, biểu tượng trước khi sử dụng

Trước khi đăng tải, hóa trang, hoặc dùng hình ảnh trên mạng xã hội, hãy kiểm tra xem hình ảnh đó có thuộc quyền bảo hộ SHTT hay không.

         b. Xin phép khi sử dụng hình ảnh thương hiệu

Nếu muốn sử dụng, hãy liên hệ và xin phép bằng văn bản. Vinamilk đã nhấn mạnh: “Nếu có nhu cầu sử dụng hình ảnh Ông Thọ, vui lòng gửi đề nghị hợp tác chính thức”.

Điều này không chỉ thể hiện sự tôn trọng pháp luật mà còn xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp cho người sáng tạo nội dung.

         c. Tránh làm sai lệch hoặc chế nhạo thương hiệu

Các hành vi như chế ảnh, cosplay hình ảnh liên quan tới thương hiệu có thể khiến chủ sở hữu cho rằng hình ảnh của họ bị xúc phạm hoặc bị làm tổn hại danh tiếng.

Theo luật, đây là hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp liên quan đến quyền của tổ chức, các nhận đối với nhãn hiệu.

         d. Giữ bằng chứng hợp tác, cấp phép rõ ràng

Nếu đã được phép sử dụng, nên lưu giữ email, tin nhắn, hợp đồng hoặc văn bản chấp thuận — để tránh tranh chấp sau này.

         e. Cẩn trọng khi lan truyền nội dung quốc tế

Nếu hình ảnh được chia sẻ rộng ra ngoài Việt Nam, cần chú ý các điều ước quốc tế (như Công ước Paris, TRIPS, Madrid) vì quyền bảo hộ có thể áp dụng xuyên biên giới.

5. Kết luận: Tôn trọng trí tuệ – Xây dựng thương hiệu văn minh

Vụ việc nhân vật “Ông Thọ” trong dịp hoá trang Halloween là lời nhắc nhở rằng, trong thời đại sáng tạo nội dung bùng nổ, quyền sở hữu trí tuệ không chỉ là chuyện của doanh nghiệp, mà còn là trách nhiệm của từng cá nhân.

Tôn trọng tài sản trí tuệ không làm mất đi sự sáng tạo – mà giúp mỗi người sáng tạo văn minh, chuyên nghiệp và an toàn pháp lý.

Ghi nhớ

·   Quyền sở hữu trí tuệ là tài sản có giá trị pháp lý.

·   Vi phạm quyền SHTT có thể bị xử phạt hành chính, buộc gỡ bỏ, bồi thường hoặc khởi kiện.

·   Hãy xin phép trước khi sử dụng, giữ tinh thần tôn trọng, và tránh nội dung gây hiểu lầm hoặc

xúc phạm thương hiệu.